ލިޔުއްވީ: ނަސީމާ މުޙައްމަދު

ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ އެވޭލާ ޒަމާނުގެ ތާރީޚު، ލިޔުންތަކެއްގެ ގޮތުގައި ލިޔެވިފައި ނުވާ ނަމަވެސް، އެ ތާރީޚުގެ މަޢުލުމާތު ހޯދުމުގެ ވަސީލަތްތަކެއް ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގައި އެބަހުއްޓެވެ. މި ވަސީލަތްތަކަކީ ރާއްޖޭގެ އުތުރުން ދެކުނަށް ފެތުރިފައިވާ އަތޮޅުތަކުގެ ވަރަށް ގިނަ ރަށްރަށުގައި ހުރި، ޒަމާންވީ އުސްގަނޑުތަކާއި ތަރަހަތަކެވެ. ގިނަ ރަށްރަށުގައި ހުރި މިފަދަ ތަންތަން ހުންނަނީ ފޯކްލޯރ ނުވަތަ ވާރިދުވަމުން އައިސްފައިވާ ވާހަކަތަކާ ގުޅޭ ނަމަކުން ނަންދެވިފައެވެ. ގިނަފަހަރު، މިފަދަ ނަންނަން ހުންނަނީ، ދިވެހި ފޯކްލޯރގައި މަޝްހޫރު ރެދިންނާ ގުޅިފައެވެ. އާދެ! ބުނެވޭ ގޮތުގައި، ރެދިންނަކީ ބޮޑެތި ބިނާތަކެއް އުފެއްދި ބައެކެވެ.

މި ދެންނެވި އާޘާރީ ތަންތަނުގެ ތެރެއިން، މާލެ އަތޮޅު ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑަކީ ޒަމާނުއްސުރެ އެ ރަށުގައި އޮންނަ ތަނެކެވެ. ރަށުގެ މީހުން ބައެއް ތަންތަން ހެދުމުގައި ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑުން ގައުތައް ނަގައި ބޭނުން ކުރަމުން ގެންގޮސްފައިވެއެވެ. މީލާދީން 1996 ވަނަ އަހަރާއި 1998 ވަނަ އަހަރާއި ދެމެދުގައި ސައިންޓިފިކް އުޞޫލްތައް ބޭނުންކޮށްގެން، ނޯރވެގޭ ޔުނިވަރސިޓީއެއްގެ އާރިކިއޮލޮޖިކަލް ޓީމެއް މި ތަރާގަނޑު ދިރާސާކުރުމުގެ މަސައްކަތްކުރިއެވެ. މި މަސައްކަތްކުރީ ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދްމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒާ ގުޅިގެންނެވެ.

މި މަސައްކަތުން ލިބިފައިވާ މަޢުލޫމާތުން ދައްކާ ގޮތުގައި، ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑަކީ މީލާދީ ސަނަތުގެ 3 ވަނަ ޤަރުނާއި 4 ވަނަ ޤަރުނާ ދެމެދުގެ ދުވަސްވަރެއްގައި ބިނާކޮށްފައިވާ ބުޑިސްޓް ވޭރެކެވެ. ދެންނެވުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތް ފަދައިން މި ދުވަސްވަރަކީ ކީރިތި ރަސޫލާ ދުނިޔެއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ގާތްގަނޑަކަށް 300 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީގެ ދުވަސްވަރެކެވެ.

ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑުގެ ސަރަޙައްދަކީ ވަރަށް ބޮޑު ސަރަޙައްދެކެވެ. މީގެ ތެރެއިން ކޮން ތަޙުޤީޤުކުރެވިފައިވާ ހިސާބުން ބޭރުގައިވެސް އުސްގަނޑުގަނޑު އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް، މިހާތަނަށް މަސައްކަތްކުރެވިފައިވާ ތަނަކީ، އެތާ ހުރި ބޭރުގެ މައި ސަރަޙައްދު ހިމެނޭ ހިސާބު ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. މި ސަރަޙައްދު ކޮނެ ދިރާސާކުރުމުން ފެނިފައިވާ މަތީ ފަށަލަތަކާއި އަޑީ ފަށަލަތަކުން އެނގެނީ، މި ސަރަޙައްދުގައިވާ ތަންތަން ބިނާކޮށްފައިވަނީ އެކި ދުވަސްވަރުގައި ކަމެވެ. ޢިމާރާތުގެ ގައުތައް ކަނޑައިފައިވާ ގޮތުންނާއި އޭގައި ހުރި ޑިޒައިން ނުވަތަ ފަރުމާކުރުމުގެ ގޮތުންވެސް މި ތަފާތުތައް އެނގެއެވެ. އަޑީ ފަށަލަތަކުގައި ހުރި ޑިޒައިންގައި މާބޮޑަށް ކުރަކިކަން އެބަހުއްޓެވެ. މަތީ ފަށަލަތަކުން ފެންނަނީ އެއަށްވުރެ މޮޅަށް ރީތިކޮށް ކޮށްފައިވާ މަސައްކަތެވެ. އަދި ޑިޒައިންތަކުގެ ގޮތުން، ދެކުނު އޭޝިޔާ ސަރަޙައްދުގެ އެހެން ރަށްރަށުގައި ހުރި މިފަދަ ތަންތަނާ އެއްވައްތަރުގެ ޑިޒައިންތައް ހުރިކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. މި ތަންތާނގައި އަމިއްލަ ދިވެހިވަންތަ ގޮތްވެސް ހުރިކަމަށް ވެއެވެ.

މި ކަންތައްތަކުން އެނގެނީ، މި ބޭރަކީ އެއްފަހަރަށްވުރެ ގިނަ ފަހަރު ތަޅާލައި އަލުން ބިނާކޮށްފައިވާ ތަނެއް ކަމެވެ. ކުރީގެ ބައިތައް ތަޅައިލުމަށްފަހު އޭގެ މަތީގައި ފަހުން އެތަކެއް ފަހަރު މަތިން ޢިމާރާތްކޮށްފައިވާކަން އެނގެއެވެ. މި ތަނުގެ ޢުމުރަކީ މީލާދީން 3 ވަނަ ޤަރުނާއި 4 ވަނަ ޤަރުނާ ދެމެދުގެ ދުވަސްވަރެއް ކަމަށްވީ ނަމަވެސް، ކޮނުމުގެ އިތުރު ދިރާސާތަކުން މީގެ ކުރީގެ ތާރީޚެއްގެ ނިޝާންތަކެއް ފެނުމަކީ އެކަށީގެންނުވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިހާރުވެސް އެ ތަނުން ފެނިފައިވާ ބޮޑު ރިނދައެއްގެ ތަންކޮޅެއް އެއީ މީލާދީން 40 އަހަރު ކުރީގެ އެއްޗެއް ކަމަށް ވަނީ އެނގިފައެވެ.މި ސަރަޙައްދަކީ، ރާއްޖޭގައި ހުރި ހުރިހާ އާޘާރީ ތަންތަނުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރިހަމައަށް ދިރާސާކުރެވިފައިވާ ތަނަށް ވުމާއެކު، ދިވެހިރާއްޖޭގައި އިހު އުޅުނު އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންނާ ބެހޭ ގޮތުން މުހިންމު މަޢުލޫމާތުތަކެއް މި ތަނުން ލިބުނެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަކޮށްލެވެނީ މި ތަންތަން ބިނާކުރި ދުވަސްވަރު، އާދެ! މީގެ ގާތްގަނޑަކަށް 1800 އަހަރު ކުރިން، ދިވެހިރާއްޖެ އިޤްތިޞާދީ ގޮތުންނާއި ޓެކްނޮލޮޖީގެ ގޮތުން ކުރިއަށް ގޮސްފައިވާ މިންވަރެވެ. އޭރުގެ ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ފުދުންތެރި ޤައުމެކެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި ފައިސާގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅުނު ބޮލީގެ މުއްސަނދިކަން ރާއްޖޭގައި އޮތެވެ.

އަދި ބޮޑެތި ޢިމާރާތްތައް ފުރިހަމައަށް ބިނާކުރުމުގެ ހުނަރުވެރިކަންވެސް އޭރުގެ ދިވެހިންނަށް ލިބިފައިވެއެވެ. އެ ޒަމާނުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި އޮތީ ބުޑިޒަމް ކަމަށް ވުމާއެކު، ރާއްޖޭގައިވެސް، ގިނަދުވަސް ވާންދެން ދެމިހުންނާނޭ ގޮތަކަށް ހަދައިފައިހުރީ އެ ދީނާއި ބެހޭ ޢިމާރާތްތަކެވެ.

ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑުގައި، އެކިވަރުގެ 64 ބިނާ ހަދައިފައި ހުއްޓެވެ. މި ތަންތާނގެ ނިޝާނަށް މިހާރު ހުރީ ހަމައެކަނި ތަރަހަތައް ކަމުގައިވިޔަސް، އެ ޢިމާރާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ވަށްކޮށް ހުރި ތަންތަނާއި، ހަތަރެސްކަނަށް ހުރި ތަންތަން ހުރިކަން އެނގެއެވެ. މީގެ ބައެއް ތަންތާނގައި، ލޮއިން ހަދައިފައިވާ ތަށްޓާއި، މަށިން ހަދައިފައި ހުރި އެކިވަރުގެ ބޯތަށްޓާއި ރުނބާގެ އެތިކޮޅުކޮޅު ހުއްޓެވެ. ބައެއް ޚާއްޞަ ޢިމާރާތް ހުރި ތަންތާނގައި ވަރަށް ގިނަ ޢަދަދަކަށް ބޮލި ވަޅުލައިފައި ހުއްޓެވެ.

މިތާނގައި ހުރި އެންމެ ޚާއްޞަ އެއް ތަނަކީ 16 ކަނަށް ހަދައިފައިހުރި ޢިމާރާތެއްގެ ތަރަހައެވެ. މީގެ އެއްފަރާތުގައި ހަރުފަތްތަކެއް ހަދައިފައި ހުރިކަމުގެ ނިޝާންތައް އެބަހުއްޓެވެ. އަދި ކައިރީގައި ވަރަށް ގިނަ ޢަދަދަކަށް އާދެ! 63,000 ބޮލި ވަޅުލައިފައި ހުއްޓެވެ. މި ތަނަކީ އިހުގައި ބުދެއް ބަހައްޓައި، އަޅުކަން ކުރުމަށް ބޭނުންކުރި ތަނެއްގެ ތަރަހަގަނޑު ކަމަށް ލަފާކުރެވިފައިވެއެވެ.ދެން އެންމެ ޚާއްޞަ ތަން ކަމަށް ފާހަގަކުރެވިފައިވަނީ މި ސަރަޙައްދުގެ އުތުރުފަރާތުގައި އޮތް 8.5 މީޓަރު ފުޅާ 13.5 މީޓަރު ދިގު ތަރަހައެކެވެ. މިތާ އިހަށް ހުރި ޢިމާރާތުގެ ބައެއް، ނުކޮނެ އޮތް ހިސާބުގައިވެސް ވާނެކަމަށް ބެލިފައިވެއެވެ. މިދެންނެވި ތަރަހައަކީ، އެ ވެރުގެ ހާމުދުރުން ދިރިއުޅުމަށާއި ކިޔަވައިދިނުމަށް ބޭނުންކުރި ތަން ކަމަށް ލަފާކުރެވިފައިވެއެވެ. މި ތަރަހައިގެ މަތީގައި ވަނީ އުވައިން ހަދައިފައިވާ ތަޅުމެއް އަޅައިފައި އޭގެ މައްޗަށް ދޮންވެލީގެ ދެ ފަށަލައެއް ފަތުރައިފައެވެ. ފަހުގެ ދުވަސްވަރެއްގައި މިތާނގެ މަތީގައިވެސް ބައެއް ތަންތަން ހަދައިފައި ހުރި ކަމުގެ ނިޝާންތައް ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ.ސަރަޙައްދުގެ ދެކުނުބައިގައި، ބޭރުގައި ބޭނުންކޮށް އުޅުނު ފެންވަޅެއް އެބަހުއްޓެވެ. މި ވަޅުގައި ހުރީ މައްޗެއް އަޅައިފައެވެ. މި މަތިގަނޑުގެ މެދުން ދާންޏެއް އެތެރެއަށް ލެވޭވަރުގެ ލޯވަޅެއް ހަދައިފައި އެބަހުއްޓެވެ. މި ވަޅުގައި މިހާރުވެސް ފެން އެބަހުއްޓެވެ. މިއީ ވޭރުގައި އުޅުނު މީހުން ބޭނުންކުރި ވަޅެކެވެ.މި ސަރަޙައްދުގެ މެދުތެރޭގައި ކުދިކުދި އިސްތޫޕާތަކެއްގެ ތަރަހަތައް އެބަހުއްޓެވެ. މި އިސްތުޕާތަކުގައި، ވޭރުގައި އުޅުނު ޚާއްޞަ މީހުންގެ އަޅިތައް ވަޅުލައިފައި ވެދާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވިފައިވެއެވެ. މި ސަރަޙައްދުގެ އެއްފަރާތެއްގައި މީހުން ވަޅުލައިފައިވާ ތަނެއް އެބައޮތެވެ. މިތަން ޤަބުރުސްތާނެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށްފައިވަނީ މީލާދީން 9 ވަނަ ޤަރުނާއި 12 ވަނަ ޤަރުނާއި ދެމެދުގެ ދުވަސްވަރެއްގައެވެ. މި ތާނގައި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ވަޅުލާފައިވެއެވެ. މިތަނަކީ ބޭރު ސަރަޙައްދުގެ ބޭރުގައި އެތަނާ އިންވެގެން އޮތް ޤަބުރުސްތާނެއް ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. މި ޤަބުރުސްތާނުގައި ވަޅުލައިފައިވާ މީހެއްގެ ކަށިކޮޅެއް ކާބަންޑޭޓްކޮށް އެއަށް ވެފައިވާ ދުވަސް ބެލުމުން އެނގުނީ އެއީ މީލާދީން 70 ވަނަ ޤަރުނުގައި އުޅުނު މީހެއްގެ ކަށިކޮޅެއް ކަމެވެ.

ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑުން ފެނިފައިވާ، ރާއްޖެއިން ބޭރުން ގެނެސްފައިވާ ތަކެތީގެތެރޭގައި، އިންޑިޔާއިން ގެނެސްފައިވާ ފެހާމާނުގެ (ގުޅި، ރުނބާ ފަދަ ތަކެތީގެ) އެތިއެތިކޮޅާއި ޗައިނާއިން ގެނެސްފައިވާ އަޅިކުލައާއި މަޑުފެހި ކުލައިގެ ތަށްޓާއި ބޯތަށްޓާއި، އެކި ކުލައިގެ މިނާތައް ހިމެނެއެވެ. އަދި މީލާދީން 990 ވަނަ އަހަރާއި 994 ވަނަ އަހަރާ ދެމެދުގައި ޗައިނާގައި އުފައްދާފައިވާ ލޮއި ފައިސާ ފޮއްޗެއްވެސް މި ތަކެތީގެ ތެރޭގައި ހިމެނުނެވެ.

މި ސަރަޙައްދުންފެނިފައިވާ ތަކެއްޗަށް ބަލާއިރު، އެކިއެކި ބޭނުންތަކަށްޓަކައި އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި ދަތުރުކޮށް އުޅުނު ނައުފަހަރު، ކާށިދުއަށް ގިނަގިނައިން އައިސް އުޅުނުކަން އެނގެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖެއިން ލިބޭ ބޮލި ގަތުމަށާއި، ފެންލައި ކާބޯތަކެތި ހޯދުމަށްވެސް ކާށިދުގައި ބަނދަރުކޮށް އުޅުނުކަން ޔަޤީންކުރެވެއެވެ. މިފަދައިން އައިސް އުޅުނު މީހުން، އެ މީހުންގެ ވިޔަފާރި ތަކެތި ވިއްކާލައިފައި ވާނީ، ރާއްޖެއިން ލިބޭ ތަކެއްޗަށެވެ. އާދެ! އެ ޒަމާނަކީ މުދަލަށް މުދާ ދޭ ގޮތަށް ވިޔަފާރިކޮށް އުޅުނު ޒަމާނެވެ. އަދި ހަމަ މިއާއެކުގައި، ކާށިދޫ ކަނޑަކީ އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ރަށްރަށާ ދެމެދު ވިޔަފާރި ހިންގި ޤައުމުތަކުގެ ނައުފަހަރު ޢާންމުކޮށް ދަތުރުކޮށް އުޅުނު މަގެކެވެ. އެހެންކަމާއެކު، އެ ޒަމާނުގައި ކާށިދޫ ވެފައިވަނީ ކަނޑު ދަތުރުވެރިން ދަންނަ ރަށަކަށެވެ. ވަރަށް ކުރީގެ ނިޔަމިކަމުގެ ޗާޓުތަކުގައިވެސް ކާށިދޫ ކުރަހާފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.

(ނުނިމޭ)

 

ލިޔުން ނެގީ: ފަތްތޫރަ 305 ވަނަ ޢަދަދުން

ލިޔުންތެރިޔާގެ ފުރަމަލަ

ރަން ގަލަން
ރަން ގަލަން
މުހިންމު ބޭނުންތެރި ލިޔުންތައް އެކިއެކި ވަޞީލަތް ތަކުން ނަގައިގެން، ލިޔުމުގެ އަސްލު މުސައްނިފް ލިޔުއްވި ލިޔުމެއްކަން އެނގޭ ގޮތަށް 'ރަން ގަލަން' ޕޯސްޓް ކުރާނެ އެވެ.

ގުޅުންހުރި ލިޔުން: