ރަށުކޮޅަށް ދިޔުން 

އަފޭންކުޑައިރޭ ހާރުކާން ތެދުވާނޫ ދަންވަރު ދޭއް ޖަހަންއިރު. އަމޭ ގޮވާލޫމާ އާނ މިތެދުވަނޫއޭ ބޮނާމު. އެކަމަކު ދެތިން ފަހަރުކު ގޮވާލަން ފަހުން ތެދުވެވެން ވަރަ ވާނޫ. ވެފާ ހުންނަން ވަރަބަލިކަމާއެކު ބައްޕާ ފުލުން ދާނޫ މައިފިތަށް. އެޔޯ ދަތްއުނގުޅާ މޫނަ ފެންލާން. ދަތް އުނގުޅާނޫ ހިމުން ދޮންވެއްޔުން. ބައްޕާ ބޮނެފާ އޮންނާނޫ ދޫނި އަޑަގޮވަންދެކަށް ދަތް އުނގުޅާށޭ. އޭރުން ހުންނާނޫ ހުދަވެފައޭ. އެކަމު އޭރު ހުދަވާން ގާތްނުވާޅަ. ކޮންމަ ގެއަކުވެސް ހުންނާޅަ ރޯދަޔަށް އަތިރީން ވެލި ދާނިގަނޑެއް ގެންގެރާފާ.

އަހަރުމެން ކުޑައިރު (ޅައިރު) ހާރުކާން ތެދުވަނީ ދޭއް ޖަހާއިރުއެވެ. މަންމަ ގޮވައިލުމުން އާނ މި ތެދުވަނީއޭ ބުނަމުއެވެ. އެކަމަކު ތެދުވެވޭވަރު ވާނީ ދެތިން ފަހަރަކު ގޮވާލާ ފަހުންނެވެ. ލިބިފައި ހުންނަ ވަރުބަލިކަމާއެކު ބައްޕަގެ ފަހަތުން ދަނީ ގިފިއްޔަށެވެ. އެއީ ދަތް އުނގުޅާ މޫނު ދޮންނާށެވެ. ދަތް އުނގުޅަނީ ހިމުން ދޮންވެލިންނެވެ. ދަތް އުނގުޅާއިރު ދޫނިއަޑު ގޮވަންދެން (އޮމާން އެއްޗެއްގައި ތެތްކޮށް ހުންނަ އިނގިލީގެ ބަނޑުފުށުން ހޭކުމުން އެ އިވޭ ތޫލި އަޑު އިވެންދެން) ދަތް އުނގުޅަން ބައްޕަ ބުނެފަ އޮންނާނެއެވެ. އެކަމަކު އޭރު އަދި ދަތް ހުދުވާން ކައިރިވެސް ނުވާނެ އެވެ. ކޮންމެ ގެއެއްގައިވެސް ރޯދައަށް ދާނިގަނޑެއްގެ ފުރާ ވެލި ގެނެސްފައި ހުންނާނެއެވެ.

މައިފިތުން ނުކުމެ ކާން ވަންނަން އިރު ކާންހުންނާނޫ ކިރަހަކުރާ ބަތާ ފިހެނަމާ. ނޯނުއްވާ ދޮންކޭލާ ބަތާ ފިހެނަމަހާ. ގޮޅަ ރިހަޔަކޫވެސް ވަރަށް ގެނާން ހާރުދަމު ކާންލިބެން އެއްޗެއް. ކައިނިމީގެން ބޯލާން ބަރަބޮލު ކަނދި ނޯނުއްވާ ފޮނި ބަތްޕެން ހުންނާޅަ.

ގިފިލިން ނިކުމެ ކާން ވަންނައިރު، ކާން ހުންނާނީ ކިރުހަކުރާ ބަތާއި ފިހުނުމަހެވެ. ނޫންނަމަ ދޮންކޭލާ ބަތާއި ފިހުނުމަހެވެ. ގުޅަ ރިހައަކީ ވެސް ވަރަށް ގިނައިން ހާރުކާން ލިބޭ އެއްޗެކެވެ.

ހާރުކައިގެން ނުކުތޫމާ ރޯދަހިފާން ކިޔަން ނިޔަތް ބައްޕާ ކިޔައިދޭޅަ. އޭރު ނިޔަތް ނުކިޔައްޖައްވާ ރޯދަކަމަކަށް ނުވާޅަ. ފުރަތަމަ ރޯދަރޭ ހާރުކައިގެން ނިދުމެއް ނޯންނަޅަ. އެޔޯ ފަތިހު ރަށުކޮޅަށް ދާންވެގެން. ރަށުކޮޅަށް ދިޔުމަކޫ މާލެ ދަތެރެއް ދިޔުން ކަހަލަކަމެއް. ކަނދަ ލަކުޑިން އެހެން ނޯނުއްވާ ބޮންބުން ހަދާފާ ހުންނަން ކުދު ދޯނިފަހަރާ ދަން ކުދޫންނާ ކުދު ލޮރީ ހަދައިގެން އެއަށް މުދާ ބަރަކޮށްގެން ދަން ކުދޫންވެސް އޮޅޭޅަ. ލޮރީ ހެދުމުގެ ކޮޅިވަރަ ފެށެނޫ ވެހިކަލްތެއް ފެނޭންފެށީފަހުން.

ހާރުކައިގެން ނިކުތުމުން ރޯދަހިފުމަށް ކިޔާ ނިޔަތް ބައްޕަ ކިޔައިދޭނެ އެވެ. އެދުވަސްވަރު، ނިޔަތް ނުކިޔައިފިނަމަ ރޯދަ ރަނގަޅު ކަމަކަށް ނުވާނެ އެވެ. ފުރަތަމަ ރޯދަރޭ ހާރުކައިގެން ނިދުމެއް ނޯންނާނެއެވެ. އެއީ ފަތިހު ރަށުކޮޅަށް ދާން ޖެހޭތީއެވެ. ރަށުކޮޅަށް ދިއުމަކީ މާލެ ދަތުރެއް ކުރުން ކަހަލަ ކަމެކެވެ. ކަނދު ލަކުޑިން ނުވަތަ ބޮނބިން ހަދާފައި ހުންނަ ކުދި ދޯނިފަހަރުގައި ރަށުކޮޅަށް ދާ ކުދިންނާއި، ލަކުޑިން ކުދި ލޮރީ ހަދައިގެން އެއަށް މުދާ ބަރުކޮށްގެން ދާ ކުދިންވެސް އުޅެއެވެ. ލޮރީ ހެދުމުގެ ކުޅިވަރު ފެށުނީ ވެހިކަލްތައް ފެންނަން ފެށިފަހުންނެވެ.

ރަށުކޮޅަށް ދަންއިރު މުދަލަކަށް ގެންދާނޫ ހަވާދުގެ ބާވަތްތެކާ ގެ ހިޔާކެރާން ބޭނުންކެރާން ވަކަރާ، ކައްކާން ދަރާ މިކަހަލަ ސާމާނު. އެ އެއްޗިއްސަކޫ ކުދޫން ކޮޅެންތާ އެއްޗިހި. ވަކަރަށް ބޭނުންކެރާނޫ ރުކު އޮށި ހެމަކޮށް ފަޅައިގެން. ފޫޓަކުން ބުރުކޮށްގެން. ޓިނު ހަދާފާ ހުންނާނޫ ބޯ ކަރަދާހުން (ފޮށިގަނޑު ކަރަދާހުން). ހަވާދުގެ ބާވަތްތެކަށް ހުންނާނޫ ކުދު ވެނަގަހު އަޅަން ފާޑުފާޑުގެ އޮށް.

ރަށުކޮޅަށް ދާއިރު، މުދަލުގެ ގޮތުގައި ގެންދާނީ ހަވާދުގެ ބާވަތްތަކާއި ގެ ހިޔާކުރަން ބޭނުންކުރާ ވަކަރާއި، ކައްކާ ދަރާއި މިފަދަ ސާމާނެވެ. އެ އެއްޗެއްސަކީ ކުދިން ކުޅެން ބޭނުންކުރުމަށް ހަދާފައި ނުވަތަ ހޯދާފައި ހުންނަ ތަކެއްޗެވެ. އެގޮތުން، ވަކަރުގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރަނީ ރުކުގެ އޮށީގެ ހަރުތޮށި ނަގާފައި އެތެރެއަށް އޮންނަބައިން ވަކަރުގެ ބައްޓަމަށް ކޮށާމަށައިގެން ފޫޓެއްހައި ދިގުމިނަށް ހަދާފައި ހުންނަ އެއްޗެކެވެ. ޓިނު ހަދާފައި ހުންނަނީ ކަރުދާސް ފޮށިގަނޑުގެ ކަރުދާހުގެ މަތީ ފަށަލަ ނައްޓައިލީމާ ޓިނުގެ ރޮނގުތައް އެ ހުންނަ ގޮތަށް ކަރުދާސް ހުންނަ ބައި ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ. ހަވާދުގެ ބާވަތްތަކަށް ހުންނަނީ  ކުދި ވިނަގަހުގައި އަޅާ ތޮޅިއާއި އޭގެ އޮށެވެ.

ހާރުކައިގެން އޮންނާނޫ ރުފިޔާ ހެދުން. ރުފިޔާ ހަދާނޫ އެއަހަރު ސުކޫލަށް ގެންދިޔަ ލިޔަން ފޮތް ތެކުން. އެ ފޮތްތެކު ނުލިޔެ ހުންނަ ގަނޑަތެއް ކަޑައިގެން. އެރޭ، ގޭދަށު ހުރުއްވާ ހުރީ ފޮތެއް ހުސްކެރާމު. އޭރަކޫ މިހާރުހައި ފޮތާ ކަރަދާސް ލިބެން އިރެއްވެސް ނޯން. އާންމުކޮށް ހަދާނޫ ފަސްރުފިޔާގެ ނޫޓުން ފެށީގެން ސަތޭކަރުފިޔާގެ ނޫޓާ ހަމަޔަށް.

ހާރުކައި ނިމިގެން އޮންނާނީ ރުފިޔާ ހެދުމުގެ މަސައްކަތެވެ. ރުފިޔާ ހަދަނީ އެ އަހަރު ސްކޫލަށް  ގެންދިޔަ ލިޔާފޮތްތަކުންނެވެ. އެ ފޮތްތަކުގައި ނުލިޔެ ހުންނަ ސަފްޙާތައް ކަނޑައިގެންނެވެ. އެރޭ، ގޭގައި ހުރިއްޔާ ހުރި ފޮތެއް ހުސްކޮށްލަމެވެ. އެ ދުވަސްވަރަކީ މިހާރާއި އެއްގޮތަށް ފޮތާއި ކަރުދާސް ލިބެން ހުންނަ ދުވަސްވަރެއްވެސް ނޫނެވެ. އާއްމުކޮށް ހަދައި އުޅުނީ ފަސްރުފިޔާގެ ނޫޓުން ފެށިގެން ސަތޭކަ ރުފިޔާގެ ނޫޓާއި ހަމައަށެވެ.

ފަތިސްނަމާދަ ކޮށްލައިގެން ގޭށަށް ގޮހޮ ސާމާނުކޮޅަ ހިފައިގެން ނުކުންނަންއިރޭ އެހެން ކުދޫންވެސް ބޮޑަމަގަށް ނުކުމެ ތިބޭޅެތް. ކުދު ދޯނި ހަދައިގެން އޮޅެންކުދޫން ދާނޫ މޫދުން(ގޮނޑަދަށުން) ދޯނި ދުއްވާފާ. ލޮރީތެއް ދާނޫ ބޮޑަމަގުން. އެކަކަށް ވަނީން ބާރަށް އަނެކަކު ދެވޭތޯ ބަލާޅެތް. އެޔޯ އަވަހާ ދާންވެގެން. ރަށުކޮޅަށް ދެވެންއިރޭ އޮންނާނޫ އިރައަރާ އަލުވާން ކާރިވެފާ.

ފަތިސްނަމާދު ކޮށްލައިގެން ގެއަށް ގޮސް، ސާމާނުތައް ހިފައިގެން މަގުމައްޗަށް ނުކުންނައިރު، އެހެން ކުދިންވެސް ބޮޑުމަގަށް ނުކުމެ ތިބޭނެ އެވެ. ކުދި ދޯނި ހަދައިގެން އުޅޭ ކުދިން ދާނީ މޫދުން (ގޮނޑުދޮށުން) ދޯނި ދުއްވާފައެވެ. ލޮރީތައް ދާނީ ބޮޑުމަގުންނެވެ. އެކަކަށްވުރެން އަނެކަކު ބާރަށް ދެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރާނެ އެވެ. އެއީ އަވަހަށް ދެވޭތޯއެވެ. ރަށުކޮޅަށް ދެވޭއިރު އޮންނާނީ އަލިވިލެން ކައިރިވެފައެވެ.

ރަށުކޮޅަކޫ ނިކަން ރީތި ދޮންވެލިގަނޑެއް އޮންނަންތަނެއް. އެޔޯ މިހާރު، ފޮނަދޫން ކައްދުއަށް ދާން ފާލަމަށް އަރަން ހިސާބު އެ އޮންނަ ކެރެދިގަނޑަ އޮންނަތަން. ހިސާރި ބޮޑަ ފިނޮޅެއް އެތާ އޮންނާޅަ. ރަށުކޮޅަށް ގޮހޮ ދެން މަސެއްކެތް ފަށާނޫ މާލެ ފަރުމާކެރާން. މުޅި ތަން މާލެއަށް ހަދާލާޅެތް. އަތޮޅު ފިހާރަ ބަރުވާ، ބަނދަރާ، އުސް އިމާރާތްތެކާ، ރީތިމަގަތެއް ހަދާޅެތް. ބަނދަރަ މައްތު ހުންނާޅަ ދަރަ މާރުކޭޓާ، މަސްމާރުކޭޓު ވެސް. ގެންދަން ދަރަތެއް ބަހައްޓާނޫ ދަރަމާރުކޭޓު. ހަވާދުގެ ބާވަތްތެކާ ފިހާރަތެކުން އާންމުކޮށް ވިއްކަން ސާމާނު ވައްދާނޫ އަތޮޅު ފިހާރަބަރުވަށް. އެތަނަށް ވެރިޔަކުވެސް ހަމަޖައްސާޅެތް. ރަށް ބަލަހައްޓާނޫ ހަމަޖައްސާފާ ހުންނަ ވެރިޔެއްގެ ބަހަށް، ސިފައިން. ސިފައިންނަކޫ ވެސް ކޮޅެންކޮޅެން ބައެއް. މުޅިހިސާބަގަނޑަށް ބަލާލޫމާ ސިފަވެގެންދާނޫ މާލޭ ބަނދަރަމައްތު ކަންކަން ވަމުންދަން ގޮތް.

ރަށުކޮޅަކީ ނިކަން ރީތި ދޮންވެލިގަނޑެއް (ފިނޮޅެއް) އޮންނަ ތަނެކެވެ. އެއީ މިހާރު، ފޮނަދޫން ކައްދުއަށް ދާ ފާލަމަށް އަރާ ހިސާބުގައި މިހާރުވެސް އޮންނަ ކުރެދިގަސްތައް އޮންނަ ތަނެވެ. ފިސާރި ބޮޑު ފިނޮޅެއްވެސް އެތާނގައި އޮންނާނެއެވެ. ރަށުކޮޅަށް ގޮސް، ދެން މަސައްކަތް ފަށާނީ މާލެ ފަރުމާކުރާށެވެ. މުޅި ސަރަހައްދު، މާލޭގެ މަލަމައްޗާއި އެއްގޮތަށް ތައްޔަރުކޮށްލާނެއެވެ. އަތޮޅު ފިހާރަބަރިއާއި، ބަނދަރާއި، އުސް އިމާރާތްތަކާއި، ރީތި މަގުތައް ހަދާނެ އެވެ. ބަނދަރަމަތީގައި ދަރުމާރުކޭޓާއި މަސްމާރުކޭޓް ވެސް ހުންނާނެއެވެ. ހަވާދުގެ ބާވަތްތަކާއި ފިހާރަތަކުން އާއްމުކޮށް ވިއްކަން ހުންނަ ސާމަނު ވައްދާނީ އަތޮޅު ފިހާރަ ބަރިއަށެވެ. އެތަނަށް ވެރިއަކުވެސް ހަމަޖައްސާނެއެވެ. ރަށް ބަލަހައްޓާނީ ވެރިއެއްގެ ބަހަށް، ސިފައިންނެވެ. ސިފައިންނަކީ ވެސް އެކަމަށް ކުދިން ކަޑައަޅައި ހަމަޖައްސާފައި ތިބޭ ކުދިންނެވެ. ކުޅޭކުޅޭ ސިފައިގެން މީހުންނެވެ. މުޅި ސަރަހައްދަށް ބަލައިލީމާ ސިފަވެގެން ދާނީ މާލޭ ބަނދަރުމަތީގައި ކަންތައްތައް ވެގެންދާ ގޮތެވެ.

މަސެއްކެތް ކެރަން ގުރޫޕްތެއް ގެ ރާނައިދޭޅެތް. ގެ ރާނައިދެން މީހުނަށްވެސް މުސާރަދޭން ޖެހޭޅަ. އެމީހުން ނަކޫ ހުސްއަތާ ރަށުކޮޅަށް ދަން މީހުން. އޭރު އޮޅެނަ ގެނަ ކުދޫންނަކޫ އަސްލަށް މާލެ ދިޔަ ކުދޫންނެއްނޯން. އެކަމަކު “މާލެދަން” މިކޮޅިވަރަ ރާވާލާފާ އޮންނަ މޮޅަކަން މިއެނގެނޫ މާލެ ދެވީ އަސްލު މާލޭ އެމަންޒަރުތެއް ފެނީލޫމާ.

މަސައްކަތް ކުރާ ގްރޫޕްތައް ގެ ރާނައިދޭން އުޅޭނެއެވެ. ގެ ރާނައިދޭ މީހުނަށްވެސް މުސާރަ ދޭންޖެހޭނެއެވެ. އެމީހުންނަކީ ހުސްއަތާ ރަށުކޮޅަށްދާ މީހުންނެވެ. އޭރު އުޅުނު ގިނަ ކުދީންނަކީ އަސްލަށް މާލެ ދެވުނު ކުދިންނެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު “މާލެދާ” މި ކުޅިވަރު ރާވާލާފައި އޮންނަ މޮޅުކަން މި އެނގެނީ އަސްލަށް މާލެ ދެވި، މާލޭގެ އެ މަންޒަރުތައް ފެނުނީމައެވެ.

ކޮންމަޔަކަސް، މިކޮޅިވަރަ ކޮޅޭން އޮޅީފާ ދެންދާނޫ ގޭށާދިމާ އަތިރިޔަށް. އެތަނަށް ކިޔާނޫ ދަށޭ އަތިރި. ދަށޭ އަތިރިޔަކޫ ހުޅަނގުފަރާތު އަތިރި. ދަށޭ އަތިރިޔަށް ދާނޫ ނުވައެއް ޖަހާލަންހައި އިރު. އެތަނަށް ގޮހޮ އަތިރިމައްތު އެކިއެކި ކޮޅިވަރަތެކު އޮޅީފާ ގެއަށް އަރާނޫ މެންދުރު ނަމާދަށް ބަންގިގޮވޫމާ.

ކޮންމެއަކަސް، މިކުޅިވަރު ކުޅެން އުޅެފައި ދެންދާނީ ގެއާއިދިމާ އަތިރިމައްޗަށެވެ. އެތަނަށް ކިޔައިއުޅެނީ ދަށޭ އަތިރިއެވެ. ދަށޭ އަތިރިއަކީ ހުޅަނގުފަރާތު އަތިރިއެވެ. ދަށޭ އަތިރިއަށް ދާނީ ނުވައެއް ޖަހާކަންހާއިރު އެވެ. އެތަނަށް ގޮސް، އަތިރިމަތީގައި އެކިއެކި ކުޅިވަރުތަކުގައި އުޅެފައި ގެއަށްދާނީ މެންދުރު ނަމާދަށް ބަންގިގޮވުމުންނެވެ.

ދަށޭއަތިރީ ކޮޅެން ކޮޅިވަރަތެކާ، އެ މަޖާ މާހައުލު ސިފަކޮށްލޫމާ ކޮންމަމީހަކުވެސް ހިތަށްއަރާޅަ މިޒަމާނު ފޫހިފެލުވާން ގެންގޮޅެން ފޯނާ ޓީވީޔާ މިބާވަތުގެ އާލާތްތެކަށް ވަނީން އޭރު އޮޅެނަ އެ މަޖާ ދިރިއޮޅުން މާ ރަނގަޅޭ.

ދަށޭ އަތިރީ ކުޅެއުޅުނު ކުޅިވަރުތަކާއި، އެ މަޖާ މާހައުލު ސިފަކޮށްލުމުން، މިޒަމާނު ފޫހިފިލުވަން ގެންގުޅޭ ފޯނާއި ޓީވީއާއި މިބާވަތުގެ އަލާތްތަކަށް ވުރެން އޭރު އުޅުނު އެ މަޖާ ދިރިއުޅުން މާ ރަނގަޅޭ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ހިތަށް އަރާނެއެވެ.

ލިޔުންތެރިޔާގެ ފުރަމަލަ

ހުސެން މޫސާ (ބިގޭ)
ތަފާތު ލިޔުންތެރިއެކެވެ. ލ. އަތޮޅުގެ ބަހުރުވައަށް ދެވިފައިވާ ލޯބި، ހުސެންގެ ލިޔުންތަކުން ފެނެއެވެ.

ގުޅުންހުރި ލިޔުން: